การดูแลผู้ป่วยติดเตียงไม่ใช่เรื่องง่าย ให้มืออาชีพดูแลดีกว่า

ศูนย์ดูแลผู้สูงอายุ พัทยา ซีเนียร์โฮม และผู้ป่วยครบวงจรในย่าน ชลบุรี พัทยา สัตหีบ เราดูแลผู้สูงอายุและผู้ป่วยอย่างใกล้ชิด ซึ่งผู้สูงอายุและผู้ป่วยจะได้รับการดูแลโดยแพทย์ พยาบาล และพนักงานผู้ช่วยพยาบาลที่มีประสบการณ์ในการดูแลผู้สูงอายุเป็นอย่างดี

การดูแลผู้ป่วยติดเตียง คือ งานที่ต้องใช้เวลาและทักษะอย่างมาก ไม่ใช่แค่มีเวลาดูแลทั้งวันและทุกวันเท่านั้น แต่ต้องรู้จักสังเกตอาการอย่างใกล้ชิด เพื่อดูความผิดปกติได้เนื่องจากคนไข้อาจจะสื่อสารช้า หรือไม่สามารถบอกความเปลี่ยนแปลงในร่างกายได้หน้าที่ของผู้ดูแลผู้ป่วยติดเตียง คือ การดูแลกิจวัตรประจำวัน เริ่มตั้งแต่อาบน้ำ สระผม เปลี่ยนเสื้อผ้า ช่วยเรื่องการขับถ่าย เปลี่ยนผ้าอ้อมผู้ใหญ่ ป้อนข้าวหรือในบางรายต้องทางอาหารสายยาง และทานยาประจำตัว ในระหว่างวันก็จะต้องมีการทำกายภาพบำบัด พยุงลุกนั่งเพื่อเปลี่ยนอิริยาบทป้องกันการเป็นเป็นแผลดทับ คลิกดู การดูแบแผลกดทับผู้ป่วยติดเตียง

ตรงนี้จะต้องใช้ทักษะและประสบการณ์เพื่อที่จะดูแลได้อย่างถูกต้องตามหลักการดูแลผู้ป่วยติดเตียง  ซึ่งหากมอบหมายให้คนในครอบครัวดูแล ก็เท่ากับว่าเป็นงานหลักของคนนั้นเลยทีเดียวสุดท้าย คือ การช่วยเหลือผู้ป่วยอย่างถูกต้องในเหตุสุดวิสัยต่างๆ ที่อาจเกิดขึ้นได้ เช่น สำลักอาหาร ตกเตียง หรือสติ เป็นต้น เพราะการช่วยเหลือเบื้องต้นที่ถูกวิธีก่อนนำส่งรพ. จะมีโอกาสช่วยชีวิตผู้ป่วยให้รอดชีวิตได้

ซึ่งที่ศูนย์ดูแลผู้ป่วย และผู้สูงอายุ พัทยาซีเนียร์โฮม จ.ชลบุรี มีเจ้าหน้าที่ พยาบาลวิชาชีพ และผู้ช่วยพยาบาลคอยดูแลตลอด 24 ชั่วโมงทุกวัน เพื่อให้การดูแลผู้ป่วยติดเตียงเป็นไปอย่างถูกต้องตามหักการพยาบาลสิ่งที่ศูนย์ฟื้นฟูผู้ป่วย และผู้สูงอายุ เฮือนฮ้องขวัญ ใส่ใจเป็นพิเศษ คือ การดูแลแบบองค์รวม (Holistic Care) ซึ่งผู้ป่วยทุกรายจะมีการทำกิจกรรมบำบัดและกิจกรรมจิตบำบัด เพื่อให้ฟื้นฟูจิตใจให้เข้มแข็ง มีกำลังใจรักษาร่างกายต่อไป

ผู้ป่วยติดเตียงเมื่อไม่สามารถเคลื่อนไหวนานๆหรือเป็นผู้ป่วยติดเตียงที่ต้องใช้กิจกรรมส่วนใหญ่อยู่บนเตียง โรคที่พบบ่อยในผู้ป่วยติดบ้านติดเตียง เช่น โรคหลอดเลือดสมอง อัมพฤติ อัมพาต โรคพาร์กินสัน โรคข้อเข่าเสื่อม ภาวะซึมเศร้าและภาวะสมองเสื่อม การฟื้นตัวของสมองที่จะทำให้ผู้ป่วยติดเตียงสามารถกลับไปทำกิจวัตรประจำวันได้ด้วยตนเองระดับไหนขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายประการ เช่น อายุ ลักษณะของโรค การรักษาฟื้นฟู สิ่งแวดล้อม และภาวะแทรกซ้อน เป็นต้น ขอแบ่งกลุ่มผู้ป่วยติดเตียงที่ต้องใช้กิจกรรมส่วนใหญ่อยู่บนเตียง เป็น 3 กลุ่ม คือ

กลุ่มที่ 1 ผู้ป่วยติดเตียงที่ได้รับความเสียหายที่สมองมากจนอยู่ในระดับการรับรู้ และการเรียนรู้เสีย ไม่สามารถทำตามคำสั่งได้ ท้ายสุดผู้ป่วยติดเตียงกลุ่มนี้จะเป็นคนพิการไปทั้งชีวิต คือ เป็นคนไข้ติดเตียงต้องพึ่งพิงผู้อื่นในการทำกิจวัตรประจำวัน การเคลื่อนไหว เช่น การขยับแขนขา การพลิกตะแคงตัว การลุกขึ้นนั่ง ญาติหรือคนดูแลต้องทำให้ทุกอย่าง และต้องค่อยจัดท่าให้ เพื่อป้องกันการนั่ง-นอนผิดท่า ซึ่งอาจจะทำให้เกิดแผลกดทับได้ง่าย
กลุ่มที่ 2 เมื่อผู้ป่วยติดเตียงที่ได้รับการรักษาฟื้นฟูทางกายภาพบำบัดไปได้ระยะหนึ่งในช่วง 6 เดือน กำลังเข่าในการเกร็งเหยียดเข่ายังอ่อนแรงไม่กลับมาในระดับปกติ ผู้ป่วยติดเตียงกลุ่มนี้จะมีความพิการในระดับที่ต้องพึ่งพาญาติน้อยกว่ากลุ่มแรกแต่ไม่สามารถเดินได้ถึงแม้กำลังแขนข้างอ่อนแรงจะฟื้นกลับมาได้หรือไม่ก็ตาม สามารถพลิกตะแคงตัวหรือลุกนั่งเองได้ สามารถเคลื่อนย้ายตนเองจากเตียงไปกลับรถเข็นได้ในระดับที่ญาติต้องคอยช่วยเหลือบ้าง
กลุ่มที่ 3 เมื่อผู้ป่วยติดเตียงได้รับการรักษาฟื้นฟูทางกายภาพบำบัดแล้ว ผู้ป่วยสามารถเดินได้เองโดยใช้อุปกรณ์ช่วยหรือไม่ใช้ก็ตามในระดับอย่างน้อยมีคนคอยดูแลความปลอดภัยหรือไม่ก็ได้ สามารถทำกิจวัตรประจำวันได้ด้วยตนเองเกือบปกติ กลุ่มนี้จะมีความพิการน้อยกว่าอีก 2 กลุ่ม
การดูแลผู้ป่วยทั้ง 3 กลุ่ม จะแตกต่างตามประเภทผู้ป่วยติดเตียง การดูแลกิจวัตรประจำวันขอแบ่งตามประเภท ดังนี้

ตารางการดูแลผู้ป่วยติดเตียงกลุ่มที่ 1

5.00-6.00น.:ทำความสะอาดช่องปากและฟันผู้ป่วยติดเตียง ทำความสะอาดผิวหนังทั่วร่างกายผู้ป่วยติดเตียง เริ่มจากศีรษะจรดเท้า ทำแผลกดทับ(ถ้ามี) โดยจัดท่านอนผู้ป่วยตะแคงขวาหรือซ้าย ขณะทำแผลกดทับที่หลังบริเวณก้นขบ หรือตำแหน่งอื่นๆ
7.00น.: การจัดท่านอน จัดผู้ป่วยติดเตียงนอนราบศีรษะสูง เพื่อให้ยาก่อนอาหารทางสายยาง (กรณีมียาก่อนอาหาร ) โดยปรับเตียง 45 – 90 องศา
8.00น.: จัดท่านอนผู้ป่วยติดเตียงตะแคงขวา การเคลื่อนไหวให้ผู้ป่วยติดเตียงควรทำช้าๆและนิ่มนวล
9.00น.: ให้อาหาผู้ป่วยติดเตียงทางสายยาง (กรณีที่มี) ปริมาณตามแพทย์สั่ง และบดยาเพื่อให้ยาหลังอาหาร 30 นาที โดยจัดผู้ป่วยศีรษะสูงและปรับเตียง 45 – 90 องศา
10.00น.: จัดท่านอนผู้ป่วยติดเตียงตะแคงซ้าย
12.00น.: จัดท่านอนผู้ป่วยนอนราบศีรษะตรง หนุนหมอนที่ไม่เตี้ยหรือสูงมากเกินไป รองหมอนใต้เข่า ให้เข่างอเล็กน้อย ผู้ดูแลบริหารแขนและขาให้ผู้ป่วย ควรบอกผู้ป่วยก่อนบริหารร่างกาย ขณะทำการเคลื่อนไหว ถ้าผู้ป่วยมีอาการปวดมากควรหยุดทำ
13.00น.: จัดท่านอนผู้ป่วยตะแคงขวา ใช้ผ้าหรือหมอนบาง ๆ หนุนหรือวางใต้สะโพก ด้านอัมพาตเพื่อกันไม่ให้เชิงกรานแบออกไปด้านหลัง
14.00น.: จัดท่านอนผู้ป่วยติดเตียงนอนราบศีรษะสูง เพื่อให้อาหารทางสายยาง ปรับเตียง 45 – 90 องศา
16.00น.: จัดท่านอนผู้ป่วยติดเตียงตะแคงซ้าย
17.00น.: ทำความสะอาดผิวหนังผู้ป่วยทั่วร่างกาย เริ่มจากศีรษะจรดเท้า และจัดท่านอนผู้ป่วยนอนราบศีรษะตรง หนุนหมอนที่ไม่เตี้ยหรือสูงมากเกินไป รองหมอนใต้เข่า ให้เข่างอเล็กน้อย ผู้ดูแลบริหารแขนและขาให้ผู้ป่วย การบริหารแขนและขาควรทำอย่างน้อยวันละ 2 รอบ
18.00น.: จัดท่านอนผู้ป่วยนอนราบศีรษะสูง เพื่อให้อาหารทางสายยาง ปรับเตียง 45 – 90 องศา
20.00น.: จัดท่านอนผู้ป่วยติดเตียงตะแคงขวา
22.00น.: จัดท่านอนผู้ป่วยนอนราบศีรษะสูง เพื่อให้อาหารทางสายยาง (กรณีมีอาหารก่อนนอน) ปรับเตียง 45 – 90 องศา
24.00น.: จัดท่านอนผู้ป่วยนอนราบศีรษะตรง หนุนหมอนที่ไม่เตี้ยหรือสูงมากเกินไป รองหมอนใต้เข่า
2.00น.:จัดท่านอนผู้ป่วยติดเตียงตะแคงซ้าย ให้ผู้ป่วยติดเตียงพักผ่อนเพื่อเตรียมตัวทำความสะอาดร่างกายเช้า

ตารางการดูแลผู้ป่วยติดเตียงกลุ่มที่ 2

5.00-6.00น.: ช่วยเหลือผู้ป่วยติดเตียงทำความสะอาดช่องปากและฟัน รวมทั้งทำความสะอาดทั่วร่างกาย
7.00น.: พาผู้ป่วยติดเตียงนั่งข้างเตียง
8.00-9.00น.: ช่วยเหลือผู้ป่วยติดเตียงขณะรับประทานอาหาร โดยให้ผู้ป่วยนั่งหัวสูง หรือไขเตียง 45 -90 องศา ดูแลเรื่องการสำลัก โดยผู้ดูแลไม่ควรเร่งผู้ป่วยให้รับประทานโดยเร็ว
10.00-11.00น.: ทานยาหลังอาหาร (กรณีถ้ามี) ดูแลทำความสะอาดปาก ฟันและลิ้นหลังรับประทานอาหาร ควรมีกิจกรรมเพิ่ม เช่น อ่านหนังสือให้ผู้ป่วยฟัง หรือดูทีวีร่วมกับผู้ป่วย เป็นต้น ผู้ดูแลควรพูดคุยและรับฟังผู้ป่วย
12.00-13.00น.: จัดให้ผู้ป่วยติดเตียงนั่งบนเตียงหัวสูง ช่วยเหลือผู้ป่วยติดเตียงขณะรับประทานอาหาร ปรับเตียง 45 – 90 องศา
14.00-15.00น. ดูแลผู้ป่วยบริหารร่างกาย กรณีผู้ป่วยมีแรงกระตุ้นฝึกการยืนข้างเตียง ฝึกกำลังขาผู้ป่วยโดยกระตุ้นให้เตะขาสลับไปมา ขณะทำการเคลื่อนไหว ถ้าผู้ป่วยมีอาการปวดมากควรหยุดทำจัดให้ผู้ป่วยพักหลังออกกำลังกายประมาณ30-60นาที การจัดท่านั่งในเก้าอี้หรือท่านั่งห้อยขาข้างเตียง ฝึกหายใจเข้าท้องป่องหายใจออกท้องแฟบ ทำ5ครั้ง พัก ทำ2-3รอบ
17.00น.: ช่วยเหลือผู้ป่วยทำความสะอาดทั่วร่างกาย
18.00น.: ช่วยเหลือผู้ป่วยขณะรับประทานอาหาร โดยให้ผู้ป่วยนั่งหัวสูง หรือไขเตียง 45-90 องศา
19.00-20.00น.: ดูแลทำความสะอาดปาก ฟันและลิ้นผู้ป่วยหลังรับประทานอาหาร
22.00น.: จัดท่านอนให้ผู้ป่วยสุขสบาย จัดสิ่งแวดล้อมให้เงียบ หรี่ไฟหัวเตียง ดูแลเรื่องความปลอดภัย เช่น ไม้กั้นเตียงยกขึ้น
0.00-2.00น.: ผู้ป่วยอาจต้องการลุกมาเข้าห้องน้ำ ผู้ดูแลควรจัดกริ่งเรียกหรือนอนเฝ้าอยู่ข้างเตียง

ตารางการดูแลผู้ป่วยติดเตียงกลุ่มที่ 3

6.00น.: ดูแลหาอุปกรณ์ช่วยเหลือผู้ป่วยทำความสะอาดช่องปากและฟัน
8.00-9.00น.: คอยช่วยเหลือผู้ป่วยขณะเดินกลับเตียง กรณีมีอุปกรณ์ช่วยเดิน ดูแลและติดตามการใช้อุปกรณ์ให้ถูกต้อง
9.00-10.00น.: ดูแลช่วยเหลือผู้ป่วยขณะรับประทานอาหาร จัดอุปกรณ์เกี่ยวกับการรับประทานอาหารไว้ใกล้ผู้ป่วย เช่น กระดาษเช็ดปาก แก้วน้ำ เป็นต้น
10.00-11.00น.: ผู้ดูแลควรพูดคุยและหากิจกรรมทำร่วมกับผู้ป่วย เช่น การอ่านหนังสือ การคิดเลขคณิต การเล่นเกม ฝึกปัญหาเชาว์ รวมถึงการฝึกใช้เทคโนโลยีการสื่อสารใหม่ๆ
12.00-13.00น.: จัดให้ผู้ป่วยนั่งบนเตียงหัวสูง ดูแลช่วยเหลือผู้ป่วยขณะรับประทานอาหาร ดูแลกระตุ้นให้ผู้ป่วยทำความสะอาดปาก ฟันและลิ้นหลังรับประทานอาหาร
14.00-15.00น.:
พาผู้ป่วยยืน เดิน ใน/นอกบ้าน หรือรำวงวันละ 1 เพลง ตามท่าทางของผู้ดูแล และกระตุ้นให้ทำกิจกรรมร่วมกับลูกหลาน ขณะทำการเคลื่อนไหว ถ้าผู้ป่วยมีอาการปวดมากควรหยุดทำ
ดูแลผู้ป่วยพักบนเตียง
17.00-18.00น.: ดูแลช่วยเหลือผู้ป่วยขณะรับประทานอาหาร
20.00น.: ดูแลกระตุ้นให้ผู้ป่วยทำความสะอาดปาก ฟันและลิ้นหลังรับประทานอาหาร
22.00-5.00น.: จัดท่านอนให้ผู้ป่วยสุขสบาย จัดสิ่งแวดล้อมให้เงียบ หรี่ไฟหัวเตียง

สรุป

สิ่งสำคัญที่ผู้ดูแลต้องตระหนักคือ การพลิกตะแคงตัวทุก 2 ชั่วโมง (กลุ่มที่เป็นผู้ป่วยติดเตียงต้องพึ่งพิงผู้อื่นในการทำกิจวัตรประจำวัน) เพื่อเป็นการป้องกันการเกิดแผลกดทับ และหากเป็นไปได้ควรหาที่นอนที่ช่วยป้องกันแผลกดทับโดยเฉพาะ เพื่อลดโอกาสในการเกิดแผลกดทับ และเพื่อให้ผู้ป่วยติดเตียงรู้สึกสบายขึ้น จากการได้พักผ่อนบนที่นอนที่เหมาะสม นอกเหนือจากเรื่องการพลิกตัวและการเลือกที่นอนสำหรับผู้ป่วยติดเตียงแล้ว การปรับเตียง หรือหนุนหมอนให้ผู้ป่วยนั่ง 45 – 90 องศา เป็นเรื่องสำคัญที่ควรตระหนัก เพื่อป้องกันการเกิดการสำลักของผู้ป่วย ที่นอนป้องกันแผลกดทับ หวังว่าตารางการดูแลผู้ป่วยติดเตียงจะช่วยผู้ดูแลในการวางแผนในแต่ละวันได้ ผู้ดูแลอาจปรับให้เหมาะสมกับผู้ป่วยติดเตียงที่ตนเองดูแลตามประเภทผู้ป่วยติดเตียง และอาจเสริมกิจกรรม งานอดิเรกที่ผู้ป่วยติดเตียงสนใจไปในระหว่างวัน เพื่อทำให้ผู้ป่วยติดเตียงได้ผ่อนคลาย